Đừng Học Tiến Sĩ Sẽ Thoát Ế

"Ai đã gieo vào đầu những đứa trẻ này ý tưởng rằng chúng nên học toán rồi đổi chuyên ngành vậy? Kết quả là tổ ong cũ đi tổ ong mới tới."

- ----------------------------------

Tòa nhà khoa Toán là hình chữ L, gạch đỏ mái trắng, phía trước tòa nhà là bãi cỏ xanh, hai bên bãi cỏ là hàng rào, chiều cao vừa đủ để che khuất tầng một của tòa nhà.

Văn phòng của Biên Thành nằm ở tầng bốn của Đông Dực. Tòa nhà giảng dạy này có lịch sử lâu đời, chỉ có bốn tầng, không có thang máy nên các giảng viên trẻ đều được xếp cho văn phỏng ở các tầng trên.

Cậu sinh viên anh hẹn đã đợi sẵn ở cửa, đang cúi đầu gõ gì đấy trên điện thoại, nghe thấy tiếng bước chân liền cất điện thoại, cúi đầu: "Em chào thầy."

Sinh viên này tên Thẩm Lưu Xuyên, là sinh viên Biên Thành tán thưởng nhất trong năm nay.

Biên Thành mở cửa cho cậu vào. Sâu trong phòng làm việc là một chiếc bàn màu nâu nhạt, bên trái treo một tấm bảng trắng lớn, bên phải là những tủ đựng đầy sách và bản thảo. Thẩm Lưu Xuyên ngồi xuống chiếc ghế ở trước bàn làm việc.

"Tôi đã đọc đại cương cậu gửi," Biên Thành hỏi, "Cậu muốn sử dụng phương pháp phân tích phi cổ điển của Berkovich để chứng minh một biến thể của phỏng đoán cấu trúc Frobenius. Tại sao không sử dụng thuật toán Kontsevich-Soibelman?"

Thẩm Lưu Xuyên nói: "Thuật toán K-S rất khó để hiểu theo nghĩa hình học. Việc mô tả cấu trúc Frobenius và đối xứng gương (Mirror symmetry) từ góc độ hình học có thể đem lại một cấu trúc trực quan hơn, đồng thời tránh được vấn đề tính toán phức tạp cần thiết để xây dựng biểu đồ phân tán."

Biên Thành suy tư nhìn tờ dự thảo đề tài luận văn tốt nghiệp trên bàn.

"Thầy có nghĩ ý tưởng này là một ý tưởng tồi không?"

Biên Thành trầm ngâm một lát, mỉm cười nói: "Không," anh đặt tờ dự thảo xuống, "Hiếm lắm tôi mới thấy sinh viên dám chọn một đề tài phức tạp như thế này."

Thẩm Lưu Xuyên thở phào nhẹ nhõm, cười nói: "Hồi trước họp nhóm em nghe đàn anh nói về logarit affine (biến đổi affine) nên đột nhiên nảy ra ý tưởng."

"Tôi rất mong chờ," Biên Thành nói, "Nếu kết quả đủ tốt biết đâu sẽ được công bố trên Journal of Algebraic Geometry đấy."

"Em không dám mơ tới chuyện đó đâu," Thẩm Lưu Xuyên nói, "Tiếc là em không viết từ trước nếu không lúc nộp đơn còn có thể thêm bài này."

Biên Thành nhớ lại chuyện hôm qua Thẩm Lưu Xuyên liên lạc với anh là vì thư giới thiệu, "Bây giờ cậu đã nộp đơn vào bao nhiêu trường rồi?"

"Về cơ bản là em đã nộp mọi trường Ivy League." Thẩm Lưu Xuyên nói, "Cũng đã nộp vài trường ở Anh và Đức, nói chung là em thả lưới."

"Kollar là người hướng dẫn của tôi ở Princeton, phương hướng nghiên cứu cũng hợp với cậu, " Biên Thành nói, "Nếu cậu quan tâm thì tôi sẽ liên lạc với thầy ấy."

Thẩm Lưu Xuyên có hơi lúng túng, chuyện này không hề bình thường chút nào. Kollar là bậc thầy đẳng cấp thế giới trong lĩnh vực hình học đại số, đây là cơ hội ngàn năm có một, không bị thuyết phục thì thôi đi, từ chối kiểu gì để không khó xử đây?

"Em nộp đơn CS." Thẩm Lưu Xuyên nói.Biên Thành yên lặng trong chốc lát, nói: "Vậy à."

"Chuyên ngành của em là khoa học máy tính."

Khoa toán của Đại học T có hai chuyên ngành: Khoa học máy tính và tài chính, không phải nửa người chọn học thì cũng là một phần ba.

"Trước kia nộp đơn đàn anh có bảo bên đó rất coi trọng môn toán nên thư giới thiệu của thầy là một điểm cộng, " Thẩm Lưu Xuyên nói, "Vậy nên em mới làm phiền thầy."

99% thư giới thiệu của các giảng viên Trung Quốc đều do sinh viên tự viết, nhưng Biên Thành không làm theo khuôn mẫu này. Anh vẫn giữ thói quen từ thời còn học ở Princeton là thư giới thiệu phải viết tay. Thư anh viết vô cùng trang trọng, tường thuật chi tiết, cực kỳ chân thành, hơn nữa còn chỉ ra cá tính của người được giới thiệu. Chỉ cần người được giới thiệu có ưu điểm thì anh sẽ liệt kê cực kỳ kỹ càng. Danh tiếng Biên Thành trên diễn đàn quốc tế rất uy tín, nếu như sinh viên đủ tự tin vào kỹ năng cứng và đủ can đảm —— còn là người thích rủi ro - thì sẽ nhờ anh viết thư giới thiệu.

"Cậu rất có năng khiếu toán học," Biên Thành nói, "Cậu thật sự không định học lên sao? Cậu muốn tới phòng nghiên cứu nào tôi cũng sẽ hết lòng giúp cậu."

Thẩm Lưu Xuyên gãi đầu: "Em vẫn muốn đổi ngành ạ, ở Trung Quốc thuần toán học không có tương lai..." Cậu tạm ngừng, vội nói: "Ý em không phải vậy..."

"Tôi hiểu rồi," Biên Thành nói, "Lúc gửi thư giới thiệu thì nhớ nhắc tôi."

"Vâng ạ," Thẩm Lưu Xuyên do dự một lát rồi nói: "Em vẫn rất thích toán."

"Tôi biết." Biên Thành nói.

Trong vài năm trở lại đây những tài năng trẻ mà anh quan tầm đều đã chuyển sang ngành quản trị kinh doanh, khoa học máy tính hoặc các chuyên ngành liên quan khác. Trong số những thanh thiếu niên cùng tham gia đội tuyển quốc gia IMO năm đó giờ đây chỉ còn mỗi anh là người vẫn còn nghiên cứu thuần toán học.

Thẩm Lưu Xuyên cảm ơn anh rồi đứng dậy rời đi, đột nhiên cậu nhớ ra điều gì đó: "Thầy ơi."

"Chuyện gì?"

"Chiếc cốc đó," cậu chỉ vào chiếc cốc sứ trên bàn, "Hẳn phải là Topologist ạ."

Biên Thành xoay chiếc cốc nửa vòng, sao cho mặt có chữ hướng về phía anh: "Tôi biết."

Thẩm Lưu Xuyên lại chào anh, đi đến cửa thì tình cờ gặp được phó giáo sư Uông dạy Lý thuyết nhóm phòng bên. Cậu chào anh một tiếng, dường như giảng viên Uông vẫn còn nhớ cậu sinh viên này nên dừng lại chuyện trò đôi câu..

Sau khi cậu rời đi, giảng viên Uông đứng gõ cửa. Anh và Biên Thành đều thuộc nhóm nhân tài nước ngoài được tuyển dụng nên tương đối thân với nhau. Trong toàn bộ khoa Toán thì anh là người duy nhất tới thăm văn phòng của Biên Thành.

Biên Thành dời mắt khỏi máy tính.

"Lại chạy mất một đứa hả?" Phó giáo sư Uông hỏi.

Biên Thành gật đầu.

"Khoa tụi mình là trạm trung chuyển hả? Đặc biệt ship nhân tài tới các khoa khác?" Giảng viên Uông cảm thán, "Ai đã gieo vào đầu những đứa trẻ này ý tưởng rằng chúng nên học toán rồi đổi chuyên ngành vậy? Kết quả là tổ ong cũ đi tổ ong mới tới."

"Thị trường tệ quá, cũng không trách tụi nó được."

Giảng viên Uông lắc đầu: "Cậu đối xử với sinh viên của mình còn tốt hơn cả với trưởng khoa."

Đó là lẽ đương nhiên. Khoa Toán không được coi trọng, nhân tài có thể ở lại được người nào hay người đấy, tất nhiên phải đối xử với người ta như bảo vật hiếm thấy rồi.

"Buổi bảo vệ chức danh phó giáo sư lần trước viện trưởng Trần đã đánh tiếng rồi, kết quả cậu kiểu gì cũng phải bỏ phiếu phản đối, chặn đường học trò của ông ta làm ông ta mất mặt."

"Trình độ của trợ lý nghiên cứu khác còn tốt hơn người đấy, " Biên Thành nói, "Người kia chỉ giỏi viết ba cái thứ vớ vẩn."

"Lần trước giảng viên Lưu nộp đơn xin vào Quỹ Khoa học Tự nhiên[1], trong khoa đã bàn sẵn câu hỏi rồi nhưng cậu lại nói trình tự của người ta vừa dài vừa dở, lập luận không có mỹ cảm, chuỗi logic lộn xộn như một mớ topo hỗn độn."

"Đúng mà, hắn ta viết vừa dài vừa dở."

"Tôi thực sự rất hóng buổi bảo vệ của cậu vào tháng Giêng đấy, " Tưởng tượng ra khung cảnh hùng hồn này trong đầu, giảng viên Uông xoa tay, "Để tôi xem cậu bị bọn họ bắt chẹt kiểu gì thế nào."

Trường có trình tự nghiên cứu giáo dục và trình tự giảng dạy. Trợ lý nghiên cứu, phó giáo sư thuộc về chức danh chuyên môn phó cao cấp. Nhà nghiên cứu và giáo sư chính thức thuộc về chức danh chuyên môn cao cấp. Mỗi một lần thăng chức đều được quyết định bằng buổi biểu quyết của toàn bộ giảng viên khoa Toán. Để lên chức thì phải được toàn thể thông qua - toàn thể.

Biên Thành nói: "Một đám ve sầu mùa thu mấy năm không có thành quả, hút máu sinh viên để gia tăng ảnh hưởng thừa số, còn chẳng nhớ nổi định lý Riemann-Loch mà còn dám bắt chẹt tôi?"

Giảng viên Uông líu lưỡi: "Mạnh đấy, lúc bảo vệ cứ thế phát huy nhá."

Biên Thành chằng thèm để ý đến bộ dáng hóng hớt của anh, lại đưa mắt về màn hình máy tính. Chức vụ giảng dạy là một mớ hổ lốn, bây giờ mấy giảng viên già cách cánh cửa về hưu còn xa, về hưu rồi cũng chẳng tới lượt anh. Dù sao nơi đây cũng toàn dây mơ rễ má, cảnh tượng này chắc còn lâu mới xuất hiện.

Giảng viên Uông nhớ tới cậu sinh viên mới nãy chào mình đã bước ra từ văn phòng Biên Thành, chợt lóe ra một suy nghĩ: "Sinh viên vừa rồi tên là Thẩm Lưu Xuyên phải không?"

"Ừ," Biên Thành nói, "Giải thưởng đặc biệt của hệ chúng tôi năm ngoái."

"Vừa nhìn đã biết là sinh viên khó đối phó, nó thường hỏi tôi mấy câu hóc búa trong giờ Lý thuyết nhóm, " Giảng viên Uông nói, "Cậu có biết đợt đánh giá giảng dạy năm ngoái nó cho cậu một điểm không?"

Biện Thành khựng tay.

Cuối mỗi học kỳ sinh viên sẽ đánh giá và nhận xét các môn học mình đã học, điểm cao nhất là 7, thấp nhất là 1. Nếu điểm quá thấp phòng giáo vụ sẽ gửi thông báo phê bình và nói chuyện với giảng viên. Biên Thành chấm điểm nghiêm túc, tuân thủ nghiêm ngặt quy định của nhà trường, môn anh dạy chỉ có 10% điểm A, đây không tính là nghiêm khắc cũng không phải dễ dãi. Dạy học là một khâu quan trọng trong việc bồi dưỡng các tài năng toán học tương lai và anh cực kỳ coi trọng vấn đề này. Giáo trình, đề mục, tài liệu tham khảo đều được chuẩn bị kỹ lưỡng.

Mặc dù sinh viên thích những giờ học dễ dãi nhưng cũng có thể dễ dàng cảm nhận được giảng viên có chu đáo và nghiêm túc không, người đăng ký lớp của anh không nhiều nhưng cho tới bây giờ chưa có ai đánh giá anh một điểm.

Xem ra cậu sinh viên tâm đắc không hề đánh giá cao phương thức giảng dạy của anh.

"Đánh giá giảng dạy là ẩn danh mà?" Biên Thành hỏi.

Giảng viên Uông cười đầy ẩn ý: "Chỉ cần tìm đúng người thì tra ra cũng dễ thôi."

Biên Thành từ chối cho ý kiến về vấn đề này. Nếu không ẩn danh thì bản thân việc đánh giá giảng dạy cũng vô ích.

"Nó còn nhờ cậu viết thư giới thiệu cho nó à?" Anh ta thở dài, "Mặt cũng dày phết."

Biên Thành trầm ngâm một lát rồi nhún vai: "Việc cậu ta có năng khiếu toán học là sự thật."

Giảng viên Uông thở dài rồi rời đi.

Biên Thành xử lý xong email rồi mở bài luận liên quan về các biến thể con bất biến cấp cao mà sinh viên viết, đang sửa nửa chừng thì điện thoại rung. Biên Thành nhìn thử thì thấy một dãy số quen thuộc.

Anh thở dài, độ dài bằng tổng số buổi bảo vệ đã diễn ra mấy năm qua. Đầu ngón tay gõ nhẹ lên mặt bàn mấy cái nhưng anh vẫn nghe điện thoại: "Bố."

Người bên kia im lặng rồi hỏi: "Bận hả?"

"Cũng tạm," Biên Thành nói, "Có chuyện gì không?"

"Thứ bảy bố có buổi họp mặt đại học, cách đại học T không xa. Năm nay vừa đúng lễ kỷ niệm ba mươi lăm năm, cũng là số đẹp. Nhiều bạn học cũ cũng đưa con cái đến, chắc Tiểu Tống cũng tới đấy. Con rảnh không? Nếu rảnh thì tới một chuyến."

"Để con xem," Biên Thành mở sổ ghi chép ra, "Cuối tuần này hơi bận."

"Ừ, con cứ xem xét đi," đối phương nói, "Nếu thật sự không rảnh thì thôi."

Lời nói vô cùng chân thành khiến người ta không nỡ lòng từ chối. Mấy năm gần đây quan hệ cha con của bọn họ bất tri bất giác trở nên xa cách: Cảm ơn, xin lỗi, không sao.

"Con sẽ cố tới."

Bên kia im lặng. Vài giây yên tĩnh này kéo dài vô tận, khuếch đại tiếng gió thổi và tiếng tim đập, "Ừ, " Đối phương nói, sau đó lại im lặng một lúc rồi mới hỏi, "Thằng nhóc kia vẫn sống với con hả?"

"Đương nhiên."

"Nếu như..."

"Đừng lo," Biên Thành nói, "Con sẽ không đưa thằng bé tới bữa tiệc."